OGRODNICTWO

Zainteresowane osoby znajdą tutaj informacje dotyczące naszej uczelni spraw bieżących i naszego roku

  • Nie jesteś zalogowany.
  • Polecamy: Komputery

Ogłoszenie

[[[[[[[[[Proszę o wprowadzanie danych personalnych w profilu takich jak imię i nazwisko pomoże to w dodawaniu do grup. Została też dodana opcja w profilu pod zakładka dodatkowe pola. Uzupełnienie danych w opcjach profilu ułatwi dodawanie do grup.]]]]]]]]

#1 2011-11-17 17:04:22

 reyzer

Administrator

8779695
Skąd: Lublin
Zarejestrowany: 2011-11-16
Posty: 16
Punktów :   

Zamieszczam wykłady z entomonologi

wykłady które posiadam

Offline

 

#2 2011-11-17 18:04:33

 reyzer

Administrator

8779695
Skąd: Lublin
Zarejestrowany: 2011-11-16
Posty: 16
Punktów :   

Re: Zamieszczam wykłady z entomonologi

Przynależność systematyczna szkodników roślin

Typ: Nicienie – Nematoda
Gromada: Secementea
Typ: Mięczaki – Molusca
Gromada: Ślimaki – Gastropoda
Typ: Stawonogi – Arthropoda
Podtyp: Szczękoczułkowce – Chelicerata
Gromada: Pajęczaki – Arachnida
Rząd: Roztocze – Acarina
Podtyp: Sześcionogi – Hexapoda
Gromada: Owady – Insecta
Typ: Strunowce – Chordata
Podtyp: Kręgowce – Vertebrata
Gromada: Ssaki – Mammalia
Rząd: Zającokształtne – Lagomorpha
Rząd: Gryzonie – Rodentia


Nicienie fitofagiczne i ich szkodliwość

Morfologia:
    Ciało bezbarwne, wydłużone, wrzecionowate, w przekroju koliste
    Długość ciała od 0,3 mm do 1m
    Brak podziału na człony; można jedynie rozróżnić:
a)    przód ciała z głową
b)    tylny koniec ciała zwężony zwany ogonem

Przód ciała z głową:
położony centralnie otwór gębowy, mogą występować brodawki lub szczecinki zmysłowe

Tylny koniec ciała:
zwężony, może być cylindryczny, zaokrąglony, nitkowaty; u samców często zagięty

Dymorfizm płciowy – zróżnicowana budowa samicy i samca

Różnice między samcem a samicą:
    wielkością i zakończeniem ciała – samiec zwykle mniejszy, zagięty koniec ciała
    kształtem – samice mają kształt kulisty, workowaty lub cytrynkowaty a samce nitkowaty

Anatomia nicieni:
jamę ciała otacza wór skórno mięśniowy, który składa się z:
    oskórka
    warstwy hypodermalnej
    pojedynczej warstwy komórek mięśniowych podłużnych

Oskórek:
worek hypodermy, bywa gładki lub prążkowany
    funkcje:
a)    chroni ciało przed czynnikami zewnętrznymi
b)    stanowi szkielet zewnętrzny dla przyczepu mięśni podłużnych

Warstwa hypodermalna:
     warstwa komórek zawierających tłuszcz i glikogen
    wytwarza oskórek
    tworzy po stronie brzusznej, grzbietowej i po bokach ciała 4 pnie, podłużne wałki w których są przewody układu wydalniczego i pnie nerwowe

Pojedyncza warstwa komórek mięśniowych (jama ciała):
    znajdują się tu:
a)    narządy wewnętrzne
b)    tkanka mezenchymatyczna i płyn, które wypełniają wolne przestrzenie; płyn nadaje ciału turgor i obły kształt

Układy:
    pokarmowy
    wydalniczy
    nerwowy
    rozrodczy
    brakuje układu krwionośnego i oddechowego

Pokarmowy:
    otwór gębowy
    torebka gębowa
    gardziel (przełyk)
    jelito środkowe
    jelito proste zakończone otworem odbytowym (u samców – stek – kloaka)

Torebka gębowa:
    nicieni saprofagicznych – ma kształt prostej rurki
    form drapieżnych – zawiera ząbki lub szczęki
    form roślinożernych – jest przekształcona w sztylecik
    form pasożytnicych – różne przystosowania, może zawierać ząbki lub listewki, bądź jest mała, uwsteczniona

Wydalniczy:
    służy do wydalania płynnych produktów przemiany materii
    elementy układu:
a)    1 lub 2 przewody w bocznych wałkach hypodermy
b)    komórki fagocytarne – zatrzymują nierozpuszczalne produkty przemiany materii i ciała stałe

Nerwowy:
    pierścień nerwowy otaczający gardziel
    główne pnie nerwowe – grzbietowy, brzuszny i dwa boczne połączone spoidłami
    drobne odgałęzienia nerwowe odchodzące od pierścienia nerwowego

Nie mają oczu, ale posiadają chemoreceptory.

Rozrodczy samicy – parzysty:
    elementy układu:
a)    jajniki
b)    jajowody
c)    2 macice połączone pojedynczą pochwą
d)    otwór płciowy

Rozrodczy samca – nieparzysty:
    elementy układu:
a)    jądro
b)    nasieniowód
c)    pęcherzyk nasienny
d)    kanał wytryskowy uchodzący do steku ze spikulami (szczeciny kopulacyjne)

Stek – ujście jelita połączone z zakończeniem narządów płciowych.

Sposoby rozmnażania nicieni:
    rozdzielnopłciowość
    partenogeneza – bez udziału samców
    hermafrodytyzm – w tym samym osobniku tworzą się oba typy komórek płciowych (plemniki i jaja)
    nicienie są:
a)    z reguły jajorodne
b)    niekiedy jajożyworodne ( zraz po złożeniu jaja lęgnie się larwa)

Rozwój nicieni:
    prosty – larwy różnią się od osobników dorosłych wielkością (są mniejsze) i brakiem wykształconych narządów rozrodczych
    stadia rozwojowe nicieni:
a)    jajo
b)    larwa
c)    postać dorosła
    larwa 4-krotnie linieje, jedno lub nawet dwa linienia mogą zachodzić w jaju

Czynniki środowiskowe warunkujące rozwój nicieni:
    temperatura gleby:
a)    5 – 10 0C – początek aktywności
b)    15 – 30 0C – optymalna temperatura rozwoju
c)    powyżej 30 0C – zahamowanie rozwoju
d)    powyżej 40 0C – temperatura letalna
    wilgotność gleby:
a)    poniżej 10% - śmierć lub przejście w stan anabiozy
b)    50 – 80% - optymalny rozwój i żerowanie
    struktura i odczyn gleby
    zawartość substancji organicznej
    obecność okrywy roślinnej

Anabiozy – stan życia utajonego:
    główne przyczyny: niekorzystna temperatura i brak wody
    okres – wiele lat



Środowisko życia i związki troficzne nicieni

Kryterium – środowisko życia:
    nicienie glebowe
    pasożyty zwierząt i ludzi

Kryterium – rodzaj pokarmu:
    saprofagi
    bakteriofagi
    zoofagi (nicienie drapieżne i pasożyty zwierząt)
    fitofagi (nicienie roślinożerne)
    pasożyty ludzi

Saprofagi i bakteriofagi:
    nicienie glebowe, występuje u nich prosta torebka gębowa
    odżywiają się:
a)    głównie bakteriami
b)    zjadają też cząstki rozkładającej się materii i organiczne substancje zawarte w kale
    znaczenie – przyspieszają pośrednio procesy

Zoofagi:
    nicienie drapieżne – odżywiają się pierwotniakami, wrotkami, małymi skąposzczetami, jak i innymi gatunkami nicieni
    nicienie – pasożyty zwierząt:
a)    owadów
b)    kręgowców (np. węgorek świński)
    nicienie pasożytnicze u owadów powodują:
1.    osłabienie
2.    degenerację układu rozrodczego
3.    sterylizację
4.    śmierć
    owady mogą być żywicielami:
1.    pośrednimi – żywicielem ostatecznym są kręgowce
2.    ostatecznymi

    nicienie pasożytnicze dzielimy na:
a)    pasożyty fakultatywne – gatunki wolno żyjące, które w pewnych warunkach stają się pasożytami (np. rodzaj Pristonchus)
b)    pasożyty obligatoryjne – letalne pasożyty wewnętrzne larw, poczwarek i dorosłych owadów (głównie z podgromady Rhabolitida, rodzaju Steinemematidae)

    PASOŻYTY OBLIGATORYJNE:
1.    uwalniają w ciele owada bakterie, które namnażając się doprowadzają do śmierci owada
2.    produkty rozkładu tkanek owada oraz martwe bakterie stanowią pokarm dla rozwijających się nicieni
3.    przemiana pokoleń:
-    I pokolenie – pasożytnicze zwane „olbrzymim”
-    II pokolenie – saprofagiczne zwane „normalnym”, żyje w martwym owadzie
4.    wykorzystanie w ochronie roślin obligatoryjnych pasożytów owadów:
-    biopreparaty:
LARVANEM – do zwalczania larw opuchlaków
NEMASYS – do zwalczania ziemiórek, wciornastków, miniarek
NAMASYLUNG – do zwalczania ślimaków

Fitofagi:
    ektopasożyty (pas. zewnętrzne) – żyją w ryzosferze:
a)    luźny kontakt z roślinami
b)    w razie masowego pojawu występują objawy ogłodzenia roślin, ograniczenie ich wzrostu i rozwoju oraz mechaniczne uszkodzenie roślin
c)    przykład: niektóre gatunki z rodzaju Pratylenchus i inne
    endopasożyty – żerują i rozwijają się w tkankach roślinnych:
a)    wprowadzają do tkanek roślinnych:
-    wydzieliny: o działaniu enzymatycznym (celuloza, hemiceluloza, pektynaza, amylaza)
-    substancje biologicznie aktywne (związki fenolowe, kwas indolilooctowy i inne), które stymulują lub hamują syntezę regulatorów wzrostu

Nicienie fitofagiczne – objawy (nematozy):
    maceracja (rozkład) tkanki roślinnej wskutek działania enzymów trawiennych
    nekrozy – nicienie (np. węgorek chryzantemowiec) produkują powstawanie w roślinie trujących dla nich wolnych związków fenolowych ( kwas chlorogenowy i izochlorogenowy), które powodują brązowienie liści
    wyrośla – powstają wskutek nadmiernego rozwoju komórek i tkanek (hipertrofia):
•    powiększać się mogą jądra komórkowe lub całe komórki
•    mogą tworzyć się olbrzymie komórki z licznymi jądrami
•    kształt wyrośli zależy od gatunku nicienia i rośliny
    uszkodzenia mechaniczne – nicienie rozrywają tkanki, które łatwiej są zakażane przez mikroorganizmy saprofityczne i patogeniczne

Pośrednia szkodliwość nicieni:
    określone gatunki nicieni przenoszą tylko określone gatunki wirusów lub nawet tylko ich rasy
    wirus mozaiki gęsiówki
    pierścieniowa plamistość tytoniu

Rasy biologiczne nicieni (biotypy) – charakterystyka:
    brak różnic morfologicznych między rasami
    mogą się krzyżować
    powstają wskutek mutacji lub selekcji
    różnią się jedynie preferencjami pokarmowymi i zakresem atakowanych roślin oraz agresywnością


Roztocze

Morfologia:
    większość gatunków ma około 1 mm długości
    wyglądem odbiegają od innych pajęczaków:
-    brak podziału ciała na głowotułów i odwłok
-    zanika też segmentacja ciała
    o ich przynależności do pajęczaków świadczy obecność:
-    4 par odnóży
-    narządów gębowych:
•    szczękoczułki (chelicerae)
•    nogogłaszczki (pedipalpi)
    ciało roztoczy powstało z 13 segmentów i składa się z:
-    gnatosomy – część przednia (ale nie głowa) z narządami gębowymi
-    idiosomy – ciało właściwe

Gnatosoma – chelicery:
    główny narząd pokarmowy
    są zazwyczaj 3-członowe
    mają kształt:
-    nożyc – roztocze żywią się pokarmem stałym (np. rodzina rozkruszkowate)
-    sztylecików – do pobierania pokarmu płynnego z komórek roślinnych ( np. rodziny przędziorkowate i szpecielowate)

Gnatosoma – pedipalpy:
    składają się z 2 – 6 członów
    służą do przytrzymywania pokarmu w czasie żerowania
    funkcjonują też jako narządy zmysłu, węchu i smaku
    mogą być bardzo duże (drapieżne roztocze) lub zredukowane (roztoczki)

Idiosomia:
    ma kształt owalny
    tu znajdują się:
-    oczu (u niektórych gatunków)
-    odnóża kroczne
    na ciele i nogach roztoczy występują liczne szczecinki gładkie lub pierzaste, łuskowate lub kolcowate

Odnóża:
    są członowate
    mogą pełni różne funkcje – biegania, pływania, jako narządy zmysłowe
    larwy mają zwykle 3 pary odnóży, osobniki dorosłe 4 pary
    u niektórych roztoczy we wszystkich stadiach rozwoju występują 2 pary nóg (szpeciele)

Rozwój:
    biseksualność – samce są zazwyczaj mniejsze, mogą mieć kształt ciała inny niż samice (dymorfizm płciowy)
    partenogeneza – z jaj niezapłodnionych lęgną się osobniki:
-    jednej płci (samce – arenotokiczna; samice – telytokiczna)
-    lub obu płci (anfitokiczna)
    jajorodność, jajożyworodność, żyworodność, przeważają gatunki jajorodne
    stadia rozwojowe: jajo, larwa, protonimfa, deutonimfa, niekiedy tritonimfa, postać dorosła
    epimorfoza – każde stadium poprzedzone jest znieruchomieniem ciała
    hypopus – specyficzne stadium rozwojowe, nie żeruje, jest wytrzymałe na niekorzystne czynniki środowiska
    mogą zapadać w stan diapauzy:
-    diapauza jajowa (przędziorek owocowiec)
-    imaginalna (przędziorek chmielowiec)

Znaczenie roztoczy dla człowieka:
    stanowią istotny element mezofauny w glebie (humifikacja gleby, poprawiają jej strukturę i zwiększają żyzność)
    są drapieżcami – niszczą szkodliwe owady oraz roztocze żyjące na roślinach lub w produktach spożywczych w czasie ich magazynowania
    są pasożytami szkodliwych gryzoni
    niektóre roztocze żerujące na chwastach, zostały użyte do biologicznego ich zwalczania

Drobnoczynkowate – roztocze drapieżne:
    zimują zapłodnione samice
    nimfy i postacie dorosłe zjadają jaja i ruchliwe stadia roślinożernych przędziorków
    kanibalizm
    wykorzystywane do biologicznego zwalczania przędziorków w szklarniach i sadach

Roztocze fitofagiczne – typy uszkodzeń:
    przędziorki – chelicerami przekłuwają komórki epidermy, miękiszu palisadowego i gąbczastego, wiązek przewodzących i komórki aparatów szparkowych; na liściach jasne, później żółknące i brązowe plamki, oprzęd (np. przędziorek chmielowiec)
    szpeciele – mają krótsze chelicery, uszkadzają tylko skórkę rośliny; powstają zniekształcenia w postaci :
-    pilśni (pilśniowiec orzechowy)
-    pęcznienia pąków (wielopąkowiec porzeczkowy)
-    rożków na liściach ( rożkowiec lipowy)

Wpływ żerowania roztoczy na rośliny:
    zahamowanie wzrostu roślin
    zmniejszenie powierzchni liści, pędy i korzenie są skrócone
    rośliny zawiązują mniej pąków kwiatowych, kwiaty są mniejsze
    zmniejsza się ilość i pogarsza się jakość plonu
    zaburzenia w procesie fotosyntezy i oddychania
    zmiana przemian biochemicznych


Morfologia owadów

Systematyka
Królestwo: Zwierzęta – Animalia
Typ: Stawonogi – Arthropoda
Podtyp: Sześcionogi – Hexapoda
Gromada: Skrytoszczękie – Enthognatha
Rząd: Skoczonogi – Collembola
Rząd: Widłogonki – Diplura
Rząd: Pierwogonki – Protura
Gromada: Owady – Insecta

Budowa owada:
    ciało owada dorosłego powstało z 21 segmentów (widoczne w rozwoju embrionalnym)
    w miarę rozwoju zarodka segmenty grupują się w 3 odcinki:
-    głowa
-    tułów
-    odwłok

Oligomeryzacja – proces łączenia się segmentów ciała, w wyniku którego powstają części ciała pełniące różne funkcje.

Głowa:
    powstała w wyniku cefalizacji – zlania się 6 pierwszych segmentów ciała w puszkę głowową
    na głowie wyróżnia się:
-    nadustek
-    czoło
-    ciemię
-    potylicę
-    policzki
-    zapoliczki
-    czułki
-    oczy złożone
-    przyoczka
-    żuwaczki
-    żuchwy
-    wargę dolną
-    wargę górną

Przysadki głowowe:
    czułki
    oczy złożone
    żuwaczki
    żuchwy
    warga dolna

Przysadki głowowe:
    parzyste twory powstałe z odnóży (zarodka owada) pierwotnych segmentów ciała
    na pierwszym segmencie głowy przysadki nie występują

Czułki:
    powstały z pierwszej pary odnóży drugiego segmentu zarodka
    wyrastają z panewek czułkowych
    składają się z:
-    trzonka
-    nóżki
-    wici
    mogą być równoczłonowe lub nierównomierne
    pełnią rolę:
-    narządu węchu
-    narządu dotyku
    dymorfizm płciowy – czułki samców są lepiej rozwinięte
    składają się od 3 (muchówki krótkorogie) do 100 członów (gąsienniczki)

Typy czułków:
    nitkowate
    szczecinkowate
    paciorkowate
    buławkowate
    maczugowate
    wachlarzykowate
    grzebykowate
    pierzaste
    ze szczecinkami

Oczy złożone:
    są to przysadki głowowe
    umieszczone są po obu stronach głowy
    składają się z licznych ommatidiów (do 28 tys.) – sześciokątne komórki
    każde ommatidium widzi tylko część obrazu, a cały obraz jest sumą obrazów widzianych przez poszczególne ommatidia
    widzenie mozaikowate

Oczy proste – przyoczka:
    liczba 2 – 3 sztuk
    leżą między oczami na czole i na ciemieniu
    nie biorą udziału w widzeniu
    odbierają tylko natężenia światła

Narząd gębowy owadów składa się z:
    wargi górnej – fałdu skórnego
    trzech par przekształconych przysadek głowowych:
-    żuwaczek
-    żuchw
-    wargi dolnej

Typy narządów gębowych:
    gryzący – pierwotniaki, ważki, prostoskrzydłe, chrząszcze, larwy motyli i błonkówek
    kłująco-ssący – pluskwiaki, komary
    ssący – motyle (imago)
    gryząco-liżący – pszczoły
    liżący – mucha
    tnąco-liżący – bąk

Aparat gębowy gryzący:
    przystosowany do przyjmowania stałego pokarmu
    występuje u ważek, prostoskrzydłych, siatkoskrzydłych, chrząszczy oraz u larw motyli i błonkówek
    składa się z:
-    wargi górnej
-    2 żuwaczek (odgryzają kęsy)
-    2 żuchw (rozdrabniają pokarm)
-    wargi dolnej zrośniętej w części podstawowej
    warga górna – jest fałdem skórnym przykrywającym narząd gębowy od góry
    żuwaczki – są twardymi, nieczłonowanymi tworami o ostrej, tnącej krawędzi
    żuchwy składają się z:
-    kotwiczki
-    pieńka
-    żuwki wewnętrznej
-    żuwki zewnętrznej
-    głaszczka żuchwowego
    warga dolna składa się z:
-    podbródka (zrośnięty)
-    bródki (zrośnięta)
-    języczków
-    przyjęzyczków
-    głaszczka wargowego

Aparat gębowy kłująco-ssący:
    służy do pobierania pokarmu płynnego z tkanek żywiciela
    występuje u pluskwiaków, przylżeńców, niektórych muchówek (komarów)
    składa się z:
-    wargi górnej
-    I pary szczecin kłujących – przekształcone uwaczki
-    II pary szczecin kłujących – przekształcone żuchwy
-    rynienki – przekształcona warga dolna
    szczeciny kłujące tworzą 2 kanaliki:
-    przedni – (większy) służy do wysysania pokarmu
-    tylny – (mniejszy) służy do wstrzykiwania śliny

Aparat gębowy ssący:
    służy do pobierania płynnego pokarmu, np. nektaru kwiatowego
    występuje u postaci dorosłych motyli
    składa się z:
-    wargi górnej (silnie zredukowanej)
-    żuwaczek (u form prymitywnych silnie zredukowane, u pozostałych zanikły)
-    żuchw (redukcji uległy żuwka wewnętrzna i głaszczki żuchwowe, żuwka zewnętrzna przekształciła się w ssawkę)
-    wargi dolnej (zredukowanej, małej płytki z głaszczkami wargowymi)
    ssawka powstała z żuwek zewnętrznych na kształt bardzo długiej rurki w stanie spoczynku zwiniętej spiralnie pod głową

Aparat gębowy gryząco-liżący:
    służy do pobierania pokarmu płynnego oraz do zbierania pyłku kwiatowego i obrabiania wosku lub celulozy
    występuje u błonkówek pszczołowatych
    składa się z:
-    wargi górnej (nieco zredukowanej płytki)
-    żuwaczek (dobrze rozwiniętych)
-    żuchwy (wydłużona żuwka zewnętrzna, pozostałe elementy zredukowane)
-    warga dolna (wszystkie elementy uległy wydłużeniu i zlaniu, tworzą ryjek)
    ryjek powstały z żuchwy i wargi dolnej, służy do zasysania lub zlizywania płynnego pokarmu

Aparat gębowy liżący:
    służy do pobierania pokarmu płynnego
    występuje u niektórych muchówek (imago)
    skład się z:
-    wargi górnej
-    żuwaczki (znikają)
-    żuchwy (pozostają głaszczki żuchwowe, pozostałe elementy zredukowane)
-    warga dolna (rozbudowana, umięśniona, z tarczką do zlizywania pokarmu)

Aparat gębowy tnąco-liżący:
    służy do pobierania płynnego pokarmu z tkanek, np. krwi zwierząt
    występuje u niektórych muchówek (bąków)
    składa się z:
-    wargi górnej
-    żuwaczek o tnących krawędziach
-    niektóre elementy żuchwy też pełnią funkcję tnącą
-    warga dolna jest silnie rozbudowana

Tułów:
    połączony z głową błoniastą szyją
    składa się z 3 segmentów:
-    przedtułowia
-    śródtułowia
-    zatułowia

Skrzydła:
    są to wyrostki skórne połączone stawowo pomiędzy płytką górną i boczną tułowia
    mają kształt blaszek z żyłkami (chitynowymi rurkami), w których przebiegają nerwy i tchawki

Budowa skrzydła:
    podstawa
    brzeg przedni
    wierzchołek
    brzeg zewnętrzny
    brzeg tylni

Typy skrzydeł:
    pokrywy
    półpokrywy
    skórzaste
    błoniaste

Pokrywy:
    całkowicie schitynizowane, ciężkie, nie biorą udziału w locie (chrząszcze)
    służą do ochrony ciała i skrzydeł błoniastych

Półpokrywy:
    schitynizowane u nasady do 2/3, dalej błoniaste (pluskwiaki różnoskrzydłe)

Skórzaste:
    schitnizowane, ale nie sztywne (prostoskrzydłe)
    pergaminowe
    np. turkuć podjadek, pasikonik

Błoniaste:
    pokryte łuseczkami różnej wielkości i różnego koloru (motyle)
    I para większa od II, skrzydła wiotkie (mszyce)
    wąskie ze strzępliną (przylżeńce)
    I para błoniaste, II para zredukowane do tzw. przezmianek; np. buławka, łuska (muchówki)
    I para połączona z II haczykami (błonkówki)


Nogi:
    dorosły owad ma 6 nóg (3 pary)
    składa się z:
-    biodra
-    krętarza
-    uda
-    golenia
-    stopy

Funkcje nóg:
    bieżne – do szybkiego chodzenia
    grzebne – do kopania pod ziemią, np. turkuć podjadek
    chwytne – do łapania i przytrzymywania ofiar
    skoczne – do skakania, np. pchełki ziemne, szarańczaki
    z koszyczkiem – do zbierania pyłku, np. pszczoły
    z przylgą – do chodzenia po gładkich powierzchniach
    czepne – do trzymania się żywiciela, np. wszy, pchły
    pływne – do poruszania się w wodzie, np. nartnik

Odwłok:
    jest to 3 odcinek ciała owadów, u dorosłych jest pozbawiony odnóży
    odwłok pierwotnych owadów składa się z 11 segmentów i części ogonowej – telsona; u lepiej rozwiniętych owadów segmenty odwłoka ulegają oligomeryzacji (zlaniu) i ich liczba zmniejsza się nawet do 4 – 6 (przeciętnie 9 – 10)
    segmenty odwłoka zbudowane są z płytki górnej (tergitu) i dolnej (stergitu)
    silnie zesklerotyzowane fragmenty tworzą płytki
    zesklerotyzowanie odwłoka jest słabsze niż tułowia
    na 8 i 9 segmencie odwłoka znajdują się zewnętrzne narządy płciowe
    na ostatnim segmencie znajduje się otwór odbytowy
    przysadki płciowe samic – pokładełko
    u pszczół pokładełko przekształcone jest w narząd obrony i ataku – żądło
    u niektórych chrząszczy i muchówek występuje wtórne pokładełko powstałe z tylnych segmentów odwłoka
    wyrostki rylcowe (cerci) – przysadki 11 lub 10 segmentu; występują u owadów bezskrzydłych, karaczanów i prostoskrzydłych; u obu płci; narząd zmysłu
    u cęgoszy cerci są przekształcone w silne nieczłonowane kleszcze – narząd obrony i ataku
    wyrostki trzonkowe (styli) są to parzyste, nieczłonowane przysadki na 9 segmencie odwłoka samców niektórych prostoskrzydłych i owadów bezskrzydłych; podpierają odwłok ułatwiając pełzanie


Rozwój owadów

Rozwój osobniczy owadów nazywamy ontogenezą, w jej czasie rozróżniamy rozwój:
    embrionalny
    postembrionalny

Rozwój embrionalny:
    wewnątrz owada
    jaja zapłodnione
    jeśli jaja są niezapłodnione, ale zdolne do rozwoju to taki sposób rozwoju nazywamy partenogenezą (dzieworództwem)

Rozwój postembrionalny:
    rozwój po wyjściu z jaja
    wiąże się ze wzrostem i powiększaniem rozmiarów ciała oraz przechodzeniem różnych faz rozwoju

Fazy rozwojowe:
    jajo
    larwa
    poczwarka (tylko u pewnych rzędów owadów)
    postać dorosła (imago)

Jajo:
    wielkość jest zróżnicowana od 0,02 do 0,03 mm (mszyce, przylżeńce)
    budowa:
-    chorion (osłonka zewnętrzna)
-    błona jaja (otoczka żółtkowa)
-    deutoplazmy (żółtka)
-    cytoplazmy
-    jądra

Chorion:
    na powierzchni chorionu często znajduje się mikropyle – otwór przez który przenikają plemniki

Sposoby rozmnażania:
    dwupłciowe (związane z kopulacją)
    partenogeneza (dzieworództwo)
    poliembrionia (wielozarodkowość)
    pedogeneza (larwy wydają potomstwo)
    żyworodność

Rozwój postembrionalny:
    rozpoczyna się w momencie opuszczenia osłonek jajowych przez larwę
    charakteryzuje się przechodzeniem szeregu kolejnych faz (metamorfoza)
    wiążą się z nim zjawiska:
-    wzrostu – u larw
-    różnicowania – u poczwarek
-    rozmnażania – u imagines

Larwy:
    intensywnie odżywiają się
    linieją
    skokowy wzrost

Stadia larwalne:
jajo > L1 (linieje) / L2 (linieje) / L3 (linieje) / >

Sposoby przeobrażeń:
    zupełne (holometabola)
    niezupełne (hemimetabola)
Niezupełne:
    jajo > larwy pierwotne > imago
    prostoskrzydłe (Orthoptera)
    wciornastki (Thysanoptera)
    pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera)

Charakterystyka larw pierwotnych:
    przypominają owady dorosłe
    mają ten sam aparat gębowy
    mają to samo środowisko żerowania
    nie maja zdolności rozmnażania

Zupełne:
    jajo > larwy wtórne > poczwarka > owad dorosły
    chrząszcze (Coleoptera)
    motyle (Lepidoptera)
    muchówki (Diptera)
    błonkówki (Hymenoptera)

Charakterystyka larw wtórnych:
    apodialne bez wyodrębnionej głowy (beznogie) – muchówki
    apodialne z wyodrębnioną głową – aparat gębowy gryzący; chrząszcze: ryjkowce i strąkowcowate, u niektórych muchówek i komarnicowatych
    oligopodialne – mają 3 pary nóg tułowiowych, a odwłokowych brak; stonki, sprężykowate, chrząszcze, żukowate
    polipodialne – wielonożne, 3 pary nóg tułowiowych i 2 – 5 posówek odwłokowych; motyle (rząd), błonkówki (rząd), tylko rośliniarki (grupa)

Poczwarka:
    występuje u owadów przechodzących przeobrażenie zupełne (holometabola)
    są to motyle, chrząszcze, muchówki, błonkoskrzydłe
    bezpośrednio poprzedza postać dorosłą
    nie pobiera pokarmu, intensywnie oddycha
    jest mało ruchliwa lub zupełnie nieruchoma

Typy poczwarek:
    wolna – chrząszcze i błonkówki
    wolna osłonięta ostatnią wylinką larwalną (bobówka) – muchówki
    zamknięta – motyle

Poczwarki wolne i zamknięte mogą być w kokonie.


Rozwój osobniczy owadów

Etapy rozwoju osobniczego:
    rozwój zarodkowy
    rozwój pozazarodkowy

Rozwój zarodkowy – przebiega w jaju:
rozpoczyna się procesem zapłodnienia i powstaniem zygoty (zarodka), kończy wykluciem się z jaja lub urodzeniem larwy

Rozwój pozazarodkowy – od stadium jaja do stadium imago:
charakteryzuje go wzrost, linienie, reorganizacja (przeobrażenie)

Rozwój zarodkowy – etapy:
    bruzdkowanie i tworzenie się listków zarodkowych:
-    ektodermy
-    mezodermy
-    endodermy
    organogeneza (różnicowanie komórkowe i tkankowe oraz powstawanie funkcjonalnych narządów

Z ektodermy powstają:
    zewnętrzne okrywy ciała
    otwór gębowy z zaczątkiem jelita przedniego i tylnego
    układ oddechowy, cewki Malpighiego, układ nerwowy i narządy zmysłów

Z endodermy powstaje:
    jelito środkowe
    hemocyty

Z mezodermy powstaje:
    układ mięśniowy
    ciało tłuszczowe
    gruczoły płciowe
    pozostałe narządy wewnętrzne, np. serce


Rozwój pozazarodkowy (przeobrażenie)

Typy rozwoju:
    zupełny
    niezupełny

Stadium poczwarki – przebudowa organizmu:
    przebudowa organizmu przebiega w stadium poczwarki i składa się z 2 procesów:
-    histolizy
-    histogenezy

Histoliza – rozpadanie się narządów larwalnych w płynną masę; nie ulega zniszczeniu układ nerwowy, płciowy, serce

Histogeneza – proces powstawania tkanek i narządów życia imaginalnego; produktem jest niezróżnicowany materiał wyjściowy (efekt histolizy)

Hormon juwenilny – wydzielany przez ciało przyległe (gruczoł wydzielania wewnętrznego), steruje procesem rozwoju u owadów:
    wysoki poziom – rozwój larwy
    śladowe ilości – pojawia się poczwarka
    brak hormonu – pojawia się imago

Funkcje imago:
    rozród
    rozprzestrzenianie się
    niektóre gatunki żerują, np. chrząszcze
    żer uzupełniający i regulujący
    długość życia zmienna

Owady:
    dzienne – bielinek kapustnik
    zmierzchowe – chrabąszcze
    nocne – brudnica mniszka

Rytm ten uwarunkowany jest genetycznie. Czynnikiem zewnętrznym jest światło.

Liczba pokoleń:
    monowaletne – 1 pokolenie w ciągu roku
    biwaletne – 2 pokolenia
    poliwaletne – wiele pokoleń

Diapauza – fizjologiczny stan spoczynkowy występujący w cyklu życiowym owada w rejonach o periodycznych warunkach klimatu. Zapewnia ekonomiczne wykorzystanie rezerw pokarmowych i pozwala przeżyć okresy niesprzyjających warunków:
    klimat umiarkowany – zima
    klimat tropikalny – pora deszczowa i susza

Rolę sygnałów uprzedzających o wystąpieniu dla życia niesprzyjających okresów spełniają czynniki:
    długość dnia (najistotniejszy)
    temperatura
    wilgotność powietrza
    biochemiczny skład roślin

Fizjologiczne właściwości diapauzy:
    maksymalne nagromadzenie tłuszczów i substancji zapasowych
    utrata wody – przejście w połączenia koloidalne
    ostry spadek intensywności oddychania

Typy diapauzy:
1.    kryterium – stadium diapauzujące w zimie:
-    embrionalna – w stadium jaja (szarańczaki, jedwabnik morwowy)
-    larwalna – w stadium larwy
-    poczwarkowa – w stadium poczwarki
-    imaginalna – w stadium postaci dorosłej
2.    kryterium – okres diapauzowania:
-    w czasie zimy
-    w czasie sezonu wegetacyjnego, okres letni
3.    kryterium – czynnik warunkujący diapauzę:
-    diapauza obligatoryjna – uwarunkowana genetycznie; zapewnia rozwój tylko jednego pokolenia w ciągu roku
-    diapauza fakultatywna – uwarunkowana przez czynniki zewnętrzne, głównie fotoperiod

Zakończenie diapauzy – reaktywacja:
    niskie temperatury
    wysokie temperatury
    zwiększona wilgotność lub susza

Odrętwienie – cechy różniące od diapauzy:
    zachodzi w wyniku doraźnie występujących niskich i wysokich temperatur
    organizm jest nieprzygotowany
    procesy fizjologiczne nie ulegają zahamowaniu, ponieważ organizm nie jest przystosowany do takich zmian
    następuje nieekonomiczne zużywanie rezerw pokarmowych i śmierć organizmu


Skóra

Skóra:
    jest pochodzenia ektodermalnego – powstaje z zewnętrznego listka zarodkowego
    pełni rolę szkieletu zewnętrznego
    posiada warstwową budowę:
-    oskórka kutikuli
-    nabłonka hypodermy
-    błony podstawowej

Oskórek:
    jest wytworzony przez hypodermę
    nie ma budowy komórkowej lecz warstwową
    wyściela tchawki, przednią i tylną część przewodu pokarmowego, niektóre gruczoły
    składa się z 3 warstw:
-    zewnętrzna epikuttilarna
-    wewnętrzna prokutikula:
•    egzokutikula
•    endokutikula

Epikutikula:
    jest bardzo cienka,
    pozbawiona chityny,
    4 warstwy,
    zawiera hipoproteiny, woski i polifenole
    chityna stanowi 20 – 50% masy prokutikuli:
-    jest polisacharydem
-    odporna na substancje chemiczne
-    nierozpuszczalna w zasadach, rozpuszczalna w organicznych alkoholach
-    z białkami tworzy kompleks chitynowo – białkowy
    egzokutikula – jest najtwardsza, cienka, tu zachodzą procesy skleryzacji (twardnienia), zawiera pigment nadający barwę owadom
    endokutikula – blaszki z kanalikami wypełnionymi wypustkami komórek hypodermy – łączność hypodermy z zewnętrznymi warstwami oskórka

Hypoderma:
    zbudowana z jednej warstwy komórek z okutymi jądrami
    funkcje:
-    tworzenie kutikuli
-    wydzielanie płynów, które rozpuszczają starą endokutikulę w procesie linienia owada

Błona podstawowa:
    wyściela hypodermę od dołu
    nie wykazuje budowy komórkowej
    przenikają przez nią włókna mięśni, nerwy oraz tchawki

Proces linienia:
1.    periodyczna wymiana oskórka przez larwy
2.    inicjuje go hormon linienia – ekdyzon
3.    komórki hypodermy powiększają się i wytwarzają enzymy proteinazę i chitynazę, które rozpuszczają endokutikulę a materiał ten służy do budowy nowej kutikuli
4.    pod starym oskórkiem tworzy się nowy, stary pęka i zostaje odrzucony w postaci wylinki; nowy oskórek jest większy
5.    w czasie linienia zrzucona jest także wyściółka tchawek, jelita przedniego i tylnego oraz tchawek

Przepuszczalność oskórka:
    dla wody – nieprzepuszczalny, zawartość wosków w kutikuli
    dla gazów – jest różna dla różnych rejonów ciała i różnych stadiów (w starszych zmniejsz się)
    dla insektycydów – ze względu na zawartość substancji białkowych i tłuszczowych stanowi główną barierę dla pestycydów

Wytwory skóry:
    wytwory zewnętrzne:
-    urzeźbienie zewnętrzne – powstaje bez udziału hypodermy (włoski, kolce, brodawki, zgrubienia punktowe, zagłębienia w kutikuli)
-    wytwory strukturalne – powstają z kutikuli i hypodermy (włoski, szczecinki)
    wytwory wewnątrz – szkieletowe:
-    służą za przyczep mięśni i niektórych narządów wewnętrznych

Gruczoły skórne:
    są gruczołami wydzielania zewnętrznego i mają przewody, którymi wydzielają swoje substancje na zewnątrz ciała
    do nich należą gruczoły:
-    wonne – produkują feromony płciowe i inne atraktanty (działanie wabiące)
-    odstraszające – produkują substancje obronne, repelentne (działanie odstraszające); wydzielina ich jest cuchnąca lub parząca, np. strzel łoskotnik
-    woskowe – wosk może być produkowany w formie pyłku, nici lub łusek, np. pasieka zarodowa
-    lakowe – produkują lak (żywic pomieszana z białkiem, woskiem i innymi substancjami), np. czerwce
-    smarowe – ich wydzielina zapobiega przenikaniu wody do jamy i umożliwia dostęp powietrza do przetchlinek, np. u owadów wodnych
-    grzebne – występują u gąsiennic, larw chruścików, błonkoskrzydłych, chrząszczy, a nawet u dojrzałych owadów, psotniki, czerwce, nogoprzędki
-    allotroficzne – ich wydzieliny służą do żywienia innych osobników własnych lub obcego gatunku
-    jadowe – związane są z pokładełkiem lub żądłem owadów, np. błonkówki


Zabarwienie ciała:
    pigmentacyjne – (chemiczne) jaskrawe, matowe:
-    melanina (żółty, jasnobrązowy do czarnego)
-    pteryny (białe, żółte do pomarańczowego i czerwonego
    barwniki pobierane z pokarmem:
-    karotenoidy (żółty i czerwony)
-    flawony (żółty i czerwony)
-    antocjany (czerwony i niebieski)
    strukturalne – (fizyczne) optyczne, z połyskiem:
1.    powstaje w wyniku charakterystycznej budowy kutikuli
2.    zależy od rozszczepienia i od odbijania promieni świetlnych

Znaczenie ubarwienia dla owadów:
    melanina – chroni przed szkodliwym działaniem promieni nadfiołkowych, ma duże znaczenie przy regulowaniu temperatury ciała
    kryptyczne – ochronne, owady podobne do suchych lub zielonych liści, kory drzewnej, gałązek, porostów, nierówności gleby itp.
    odstraszające – jaskrawe, np. plamki oczne – mają zaskoczyć i przestraszyć wrogów
    mimikra – podobieństwo ubarwienia dwóch organizmów, z których jeden zaopatrzony jest w różne „urządzenia obronne” (np. żądło), drugi natomiast pozbawiony jest obrony i naśladuje tylko swój uzbrojony model
    seksualne – w ubarwieniu zaznacza się dymorfizm płciowy

Funkcje skóry:
    stanowi zewnętrzny szkielet
    wytwarzane przez skórę skleryty (płytki, listwy, tarcze) stanowią przyczep dla mięśni
    nadaje ciału określony kształt
    osłania wewnętrzne narządy chroniąc je przed uszkodzeniem
    wyściela jamy wewnętrzne ektodermalnego pochodzenia, np. tchawki
    znajdują się tu gruczoły wydzielania zewnętrznego
    z oskórkiem związane jest ubarwienie owadów (pigmenty wchodzą w skład egzokutikuli)
    zapobiega parowaniu wody z organizmu
    zapobiega przenikaniu do ciała owada trucizn z wyjątkiem tych rozpuszczalnych w tłuszczach
    chroni przed działaniem promieni świetlnych i wnikaniem patogenów


Jama ciała, układ mięśniowy

Budowa wewnętrzna owada:
    mózg
    pień nerwowy
    cewki Malpighiego
    jelito
    otwór płciowy
    otwór odbytowy
    serce
    jajniki

Jama ciała:
    rozdzielona jest dwoma przeponami na trzy zatoki:
1.    okołoosierdziowa (górna) – tu znajduje się naczyne grzbietowe spełniające rolę serca
2.    okołonerwowa (dolna) – tu znajduje się brzuszny pień nerwowy
3.    okołotrzewiowa (środkowa, największa) – tu znajdują się narządy układu pokarmowego, wydalniczego, ciało tłuszczowe oraz narządy rozmnażania
    jamę ciała otacza skóra i mięśnie

Ciało tłuszczowe:
    to różnego kształtu i koloru (białe, żółte, pomarańczowe, zielonkawe) komórki pochodzenia mezodermalnego
    komórki te leżą między wewnętrznymi narządami, głównie w trzewiowym odcinku jamy ciała – warstwa
    peryferyjna warstwa ciała tłuszczowego, leży pod ściankami ciała tj. bliżej hypodermy – warstwa ścienna
    w czasie życia ciało tłuszczowe przechodzi duże zmiany (objętości i histogeiczne)

Fizjologiczna rola ciała tłuszczowego:
    magazynowanie substancji odżywczych (główna rola):
-    w stadium larwy i imago komórki ciała tłuszczowego wypełnione są substancjami zapasowymi w postaci tłuszczów, białek i glikogenu
-    są one zużywane głównie przez imago, ale też w stadium poczwarki i larwy
-    u larwy pszczoły miodnej ciężar ciała tłuszczowego stanowi 65% ciężaru ciała
-    głównym źródłem energii dla owadów są tłuszcze
-    zapas tłuszczu decyduje o przeżywaniu zimy
-    fakt ten wykorzystuje się przy opracowywaniu prognoz długoterminowych
-    rolnica zbożówka żeby przezimować musi mieć zapas tłuszczu co najmniej 6,42%, badania grupy u której tłuszcz stanowi 3,71% ginęła
-    niektóre owady w stadium imago nie pobierają pokarmu, zużywają wtedy substancje nagromadzone w ciele tłuszczowym larwy, np. jedwabniki, gzy
    ciało tłuszczowe jest miejscem pośredniego metabolizmu:
-    następuje tutaj synteza glikogenu, który może być szybko rozkładany do glukozy
    ciało tłuszczowe pochłania produkty metabolizmu:
-    ma charakter wydalania wewnętrznego; uzupełnia funkcje cewek Malpighiego gromadząc sole kwasu moczowego i sole wapnia
    z ciałem tłuszczowym związane są komórki:
-    enocytów, które odgrywają rolę w tworzeniu kutikuli i linieniu

Układ pokarmowy dzieli się na 3 odcinki:
    jelito przednie – powstaje z ektodermy
    jelito środkowe – z endodermy
    jelito tylne – z ektodermy

Jelito przednie dzieli się na:
    gardziel
    przełyk z wolem, które służą jako zbiorniki do gromadzenia pokarmu – tu rozpoczyna się trawienie
    żołądek mięśniowy (przedżołądek) – z chitynowymi ząbkami:
-    mechaniczne rozdrobnienie pokarmu
-    odfiltrowanie stałych cząstek od płynów
-    występuje u owadów gryzących

Zadania jelita przedniego:
    rozdrobnienie pokarmu
    mieszanie ze śliną
    przygotowanie do trawienia

Jelito środkowe:
    jest to żołądek od wewnątrz wyścielony nabłonkiem gruczołowym o kształcie:
-    cylindra
-    małego worka
-    długiej, zgiętej rurki

Zadania jelita środkowego:
    wytworzenie enzymów trawiennych
    trawienie pokarmu
    resorpcja części strawionych

Jelito środkowe może:
    być miejscem gromadzenia się pokarmu (niektóre Heteroptera)
    pełnić rolę filtru (niektóre Sternorrhyncha)

W ścianach jelita występują symbionty (mikroorganizmy, bakterie) – biorą udział w przemianie materii.

Komora filtracyjna:
    tworzy ją przednia część jelita środkowego; uniemożliwia przenikanie płynnej frakcji soku komórkowego bezpośrednio do jelita tylnego

Jelito tylne:
    uchodzą tu cewki Malpighiego
    dzieli się na:
-    cienkie
-    grube                                jelito
-    proste (prostnica)

Zadania jelit tylnego:
    wchłanianie wody z resztek masy pokarmowej
    wydalanie odchodów przez otwór odbytowy

Trawienie:
    pokarm przerabiany jest:
-    mechanicznie – przez narządy gębowe
-    chemicznie – hydroliza białek, tłuszczów i węglowodanów przy udziale enzymów:
•    następuje rozkład na związki prostsze rozpuszczalne w wodzie
•    mogą przenikać przez ścianki jelita do krwi

Enzymy dzieli się na:
    proteazy – wydzielane w jelicie środkowym, rozkładają białka
    lipazy – wydzielane w jelicie środkowym, rozkładają tłuszcze
    karboksylazy – produkowane przez gruczoły ślinowe i w jelicie środkowym, rozkładają węglowodany

Gdy na pokarm składają się błonnik, wosk, substancje rogowe (kreatyna) to trawienie przebiega:
    za pomocą własnych enzymów
    za pomocą enzymów wydzielanych przez symbionty żyjące w jelicie owada
Sposoby trawienia:
    jelitowe – wewnętrzne (większość owadów)
    pozajelitowe – enzymy wyprowadzane na zewnątrz i trawione poza jelitem (występuje u drapieżników, zoofagów, niektórych fitofagów)

Działanie insektycydów na układ pokarmowy:
    dostają się z pokarmem do żołądka
    powodują:
-    wymioty
-    uszkodzenie przewodu pokarmowego poprzez trwale połączenia z białkami komórek nabłonka
-    zniszczenie systemu nerwowego
-    hamuje lub przyspiesza ruchy perystaltyczne jelit zakłócając trawienie

Układ wydalniczy
Funkcje:
    wydalanie z organizmu substancji zbędnych lub szkodliwych powstałych na drodze przemiany materii (funkcja zasadnicza)
    wydalanie substancji ważnych w życiu owada (funkcja dodatkowa):
-    wapiennych
-    przędnych
    sporadycznie wydalane są enzymy trawienne

Wydalane są:
    kwas moczowy w postaci kryształów
    węglan wapnia, amoniak, sole amonowe, kwas salicylowy i inne

Cewki Malpighiego:
    są to cienkie i długie rurki (cewki) zakończone ślepo w jamie ciała i połączone z przewodem pokarmowym, na granicy jelita środkowego i tylnego
    liczba 2 – 7 (oligonefria), do 250 (polinefria)

Inne organy pełniące funkcje wydalnicze:
    gruczoły wargowe – występują u owadów bezskrzydłych, zastępują cewki Malpighiego
    ciało tłuszczowe – gromadzi szkodliwe substancje w postaci kryształków kwasu moczowego
    nefrocyty (komórki osierdziowe) – grupy komórek, które występują wokół serca owada, pochłaniają substancje szkodliwe w postaci koloidalnej

Układ krwionośny

Otwarty – krew wypełnia jamę ciała i przestrzenie między narządami; hemolimfa krąży także w odnóżach oraz skrzydłach.

Po stronie grzbietowej znajduje się naczynie grzbietowe. Wyróżniamy tam:
    serce – tylny odcinek (w odwłoku), składa się z serii komórek pulsujących (1 – 12 par) z ostiami (otwory przez które wpływa krew)
    aortę – przedni odcinek (pozbawiony komór, ostii, w postaci prostego przewodu)

Obieg następuje w wyniku pulsowania komór serca oraz pracy przepony grzbietowej i brzusznej. Obiegowi krwi w przydatkach ciała (czułki, nogi, skrzydła) sprzyjają narządy pulsujące.

Krew (hemolimfa) składa się z:
    osocza – zawiera sole nieorganiczne, białka, aminokwasy, węglowodany, tłuszcze, kwas moczowy, enzymy, wodę 75 – 90%
    elementów komórkowych hemocytów – to bezbarwne komórki swobodnie pływające w osoczu

Grupy hemocytów:
    limfocyty
    leukocyty
    komórki ziarniste
    enocyty

Funkcje hemolimfy:
    transport substancji pokarmowych i dostarczanie do tkanek
    pochłanianie szkodliwych produktów przemiany materii i przeniesienie do narządów wydalniczych
    zawiera hormony tj. substancje regulujące procesy fizjologiczne
    umożliwia istnienie chemicznych powiązań między narządami i łączy organizm w jedną całość
    nie zawiera hemoglobiny (wyjątek muchówki) i nie pośredniczy w przekazywaniu tlenu do tkanek
    wytwarza ciśnienie wewnętrzne czyli turgor, to nadaje kształt owada
    zabezpiecza przed chorobotwórczymi mikroorganizmami
    w pewnych przypadkach jest wytryskiwana w celach samoobrony, np. u świerszczy

Wpływ insektycydów:
    małe stężenie – pobudzanie akcji serca
    duże stężenie – zahamowanie akcji serca
    licznie chlorowane wpływają na nieregularną pracę (arytmia)
    krew przenosi je do systemu nerwowego i tkanek, gdzie ujawnia się ich toksyczność

Układ oddechowy

Owady oddychają tchawkami.
W skład tego układu wchodzą:
    tchawki – silnie rozgałęzione, nerkowate, uchodzą na zewnątrz przetchlinkami; rozgałęziają się wewnątrz ciała
    tenidia – zapobiegają spłaszczaniu tchawek, mają kształt spirali, na ich ścianach
    przytchlinki – regulują dostęp tlenu do ciała otwierając się i zamykając; leżą na płatach bocznych segmentów; brak ich na segmentach głowowych, na jednym tułowiowym i na końcowych odwłoka; regulują wymianę gazową
    tracheole – drobno rozgałęzione tzw. tchawki kapilarne; są najcieńszymi, rozgałęzionymi zakończeniami tchawek
    worki powietrzne – rozszczepione pnie tchawkowe; biorą m.in. udział w wentylacji tchawek

Proces oddychania:
powietrze przez przetchlinki do głównych pni tkankowych, potem do tracheoli, później do komórek i tkanek.

Powietrze dostaje się do tkanek:
    biernie – przez dyfuzję
    aktywnie – przez ruchy oddechowe

Sposoby oddychania:
    przez skórę (larwy pasożytniczych gąsienniczników)
    u larw pasożytniczych – łączenie systemu tchawkowego z układem oddechowym żywiciela
    owady wodne przy pomocy:
-    powietrza atmosferycznego gromadząc je pod pokrywami
-    za pomocą skrzelotchawek (larwy ważek, wojsiłek)
    owady żyjące w tkankach roślinnych powietrzem atmosferycznym z roślin


Narządy zmysłów

Narządy zmysłów:
    pośredniczą pomiędzy środowiskiem zewnętrznym a organizmem i przekazują informacje dotyczące zewnętrznych warunków życia
    podstawową jednostką są komórki nerwowo – czuciowe (sensile), które składają się z:
-    elementów odbierających bodźce zewnętrzne (receptorów)
-    przylegających do receptorów komórek nerwowych
-    niewielkich zwojów nerwowych łączących receptory z centralnym układem nerwowym

Rodzaje zmysłów u owadów:
    dotyk
    smak
    węch
    słuch
    wzrok
Sensile – mogą odbierać bodźce mechaniczne (mechanoreceptory) oraz chemiczne (chemoreceptory).

Rodzaje sensili – kształt:
    włoska (trichoidalne)
    stożka (bazikoniczne)
    ampułki (stylokoniczne)
    kopułki (dzwonkowate)
    płytki (plakoidalne)

Zmysł dotyku – receptory dotyku (mechanoreceptory):
    głównie sensile trichoidalne – zmiana w położeniu włoska przekazywana jest komórce czuciowej i dalej do mózgu
    sensile dzwonkowate – na skrzydłach, nogach, wyrostkach rylcowych; odbierają wstrząsy
    narządy chordotonalne – grupa sensili na odnóżach, odwłoku, u nasady skrzydeł; pełnią różne funkcje: słuchowe, regulują położenie ciała w czasie lotu
    narząd Jonsona – na czułkach, jako organ słuchu

Zmysł słuchu – receptory słuchu (narządy tympanalne):
    są zbiorem sensili połączonych cienką kutikulą (błoną bębenkową)
    są szczególnie rozwinięte u owadów wydających głośne dźwięki (pasikonik)
    za ich pomocą owady odbierają sygnały wysyłane przez osobniki tego samego gatunku (sygnał płciowy), reagują na gwizd

Zmysł chemiczny – smak i węch:
    chemoreceptory znajdujące się na narządach gębowych, nogach i czułkach pozwalają odbierać bodźce węchowe i smakowe (feromony i różnice smakowe)
    owady rozróżniają smaki: słony, słodki, gorzki, kwaśny

Zmysł wzroku – narządy wzroku u owadów:
    oczy złożone (imago larwy o przeobrażeniu niezupełnym)
    oczy proste (przyoczka)
    oczy boczne (lateralne, stemmy)

Oczy złożone:
    są to przysadki głowowe
    umieszczone są po obu stronach głowy
    często są bardzo dobrze rozwinięte i mogą zajmować znaczną część głowy
    występują u imago i u larw owadów o przeobrażeniu niezupełnym
    składają się z licznych (do 28 tys.) ommatidiów (fasetek) unerwionych nerwami idącymi od płatów wzrokowych mózgu
    każde ommatidium widzi tylko część obrazu, a cały obraz jest sumą obrazów widzianych przez poszczególne ommatidia

Budowa ommatidia:
    ma kształt sześciokąta
    dioptryczna – załamująca (rogówka + stożek krystaliczny)
    receptoryczna – przyjmująca (siatkówka)
    pigmentowa (aparat izolacji optycznej)

Sposoby widzenia:
    widzenie apozycyjne (mozaikowate):
-    maja je owady dzienne
-    każde ommatidium stanowi izolowana rurkę
-    przenika do niego tylko promień świetlny biegnący przez rogówkę
-    cały przedmiot widziany jest wskutek przylegania obrazów tj. apozycji
    widzenie superpozycyjne:
-    posiadają je owady nocne i aktywne o zmroku
-    izolowana jest tylko część dioptryczna
-    do pałeczki wzrokowej docierają 2 promienie prostopadłe i skośne z sąsiednich fasetek (zwiększony efekt świetlny)
-    obrazy powstają wskutek sumowania i nakładania się (superpozycji)

Oczy proste = przyoczka = oczy grzbietowe:
    liczba przyoczek 2 – 3 sztuki
    leżą między oczami złożonymi na czole i na ciemieniu
    występują tylko u niektórych owadów

Przyoczka:
    są unerwione przez przedmóżdże i nie biorą bezpośredniego udziału w widzeniu
    regulują pracę oczu złożonych w warunkach zmiennej intensywności oświetlenia

Oczy boczne – stemmy:
    występują u larw wtórnych i w końcu metamorfozy zostają zastąpione przez oczy złożone
    liczba ich waha się od 1 do 6 par
    są ułożona w kształcie wianuszka po bokach głowy larwy
    są unerwione przez płaty wzrokowe mózgu i pełnią funkcje wzrokowe

Widzenie u owadów:
    rozróżniają kształt, niektóre barwy i odległość przedmiotu
    owady widzą na odległość 1 m, ale z bliska widza pyłki wielkości 8 mikronów
    przejawiają częściowy daltonizm, rozróżniają barwę żółtą i niebieską, pozostałe widzą w odcieniach szarości
    owady widzą światło spolaryzowane


Chemiczne informatory owadów i ich znaczenie w ochronie roślin

Grupy chemicznych informatorów (semizwiązków):
1.    feromony
2.    allelozwiązki
3.    hormony
Feromony:
    są to związki wydzielane przez zwierzęta do środowiska i wpływające na zachowanie się i kontakty pomiędzy osobnikami tego samego gatunku
    należą do informatorów wewnątrzgatunkowych
    są wydzielane przez gruczoły wonne zaliczane do gruczołów wydzielania zewnętrznego
    są to lotne, stosunkowo proste związki organiczne o masie cząsteczkowej 200 – 300
    feromon jest zwykle mieszaniną 2 lub kilku związków w określonych proporcjach

Typy feromonów:
    płciowe – wydzielane przez samice, wabią samce do kopulacji, rzadziej samce, np. u korników, mola ubraniowego
    kontrolujące rozwój dojrzałości płciowej – np. u społecznych błonkówek matka produkuje feromon, który hamuje rozwój narządów rozrodczych robotnic
    alarmu – wydzielane do środowiska ostrzegają osobniki własnego lub pokrewnych gatunków o niebezpieczeństwie, np. o drapieżcy
    znacznikowe – np. mrówki pozostawiają ślad, po którym wędrują inne osobniki
    agregacyjne i rozpraszające – wpływają na gromadzenie się osobników jednej lub obu płci danego gatunku lub odwrotnie, na ich rozpraszanie
    dystrykcyjne (terytorialne) – decydujące o określonym rozmieszczeniu populacji na danym terenie

Feromony:
    ten sam gatunek może produkować różne feromony, np. prusak produkuje feromon płciowy i agregacyjny
    reakcja owada na feromon zależy od jego stadium i liczebności
    intensywność produkcji feromonu przez samicę zależy od jej wieku i pory dnia

Feromony płciowe:
    są wydzielane przez jedną płeć, najczęściej samicę, w celu zwabienia płci przeciwnej
    gruczoły produkujące feromony płciowe najczęściej położone są w odwłoku – w okolicy narządów płciowych

Informacja zakodowana w feromonie odbierana jest przez receptory zlokalizowane na powierzchni czułków, głaszczkach lub stopach.

Feromony płciowe – wykorzystanie w ochronie roślin:
    rejestracja gatunków szkodliwych – stosując przynęty feromonowe można ustalić:
-    termin pojawu szkodników
-    dynamikę jego liczebności
-    zasięg jego występowania
-    próg ekonomicznej opłacalności zabiegu licząc złowione owady
    do zwalczania szkodników przez:
-    pułapki feromonowe, które rozkłada się w odpowiedniej liczbie na polach czy sadach
-    wabienie na rośliny żywicielskie, które zostały potraktowane feromonem i póżniej zniszczone
-    powodowanie dezorientacji w środowisku – wprowadzenie do środowiska sztucznego feromonu, sprawia, że samiec nie może znaleźć samicy, brak kopulacji i obniżenie liczebności

Wady stosowania feromonów:
    feromony z reguły wyłapują część samców, a pozostałe zwiększają swoją aktywność
    metoda ma zastosowanie do zwalczania gatunków obupłciowych
    są to związki aktywne, w środowisku obojętne, ale nie są trwałe i wymagają odpowiedniej techniki stosowania

Feromony alarmu w ochronie roślin:
    owady potraktowane feromonem alarmu ulegają rozproszeniu i jest większa szansa ich zetknięcia się z insektycydem
    próby zastosowania syntetycznych i naturalnych feromonów alarmu dały obiecujące rezultaty w szklarniach

Pułapki feromonowe:
    pułapka typu Delta – ma wymienną podłogę lepową, pośrodku której umieszczany jest dyspenser z feromonem
    pułapki kominowe – służą do odłowu samców piętnówki kapustnicy, omacnicy prasowianki, zachodniej stonki kukurydzianej, przeziernika porzeczkowego

Allelozwiązki:
    wykazują działanie międzygatunkowe
    dzielą się na kilka grup:
-    allomony – korzystne dla organizmu wytwarzającego
-    kairomony – korzystne dla odbiorcy
-    synomony – korzystne dla obu stron

Kairomony:
    wykorzystywane w ochronie roślin
    są to związki korzystne dla odbiorcy
    mogą mieć charakter atraktantów lub stymulantów
    z punktu widzenia ochrony roślin ważne są kairomony wydzielane przez szkodniki, które:
-    wabią pasożyty i drapieżce w rejon jego występowania
-    ułatwiają znalezienie gospodarza (szkodnika)
-    stymulują proces składania jaj, przez pasożyta w ciało gospodarza lub w jego pobliżu
    związki te wpływają na stosunki ilościowe w układzie gospodarz – pasożyt

Kairomony w ochronie roślin:
    kairomony występują też w roślinach
    zgromadzone w ciele żerujących na szkodnikach potęgują efekt przyciągania pasożytów i drapieżców
    mogą być wykorzystane w ochronie roślin przez:
-    stosowanie ich na uprawy dla nasilenia wabienia pasożyta na porażone rośliny
-    przez uprawę odmian

Allomony w ochronie roślin:
    są to związki korzystne dla organizmu wytwarzającego go
    mogą mieć charakter repelentów, atraktantów lub jadów
    można tutaj zaliczyć związki chemiczne:
-    które pełnią funkcje obronne między zwierzętami
-    substancje specyficzne roślin, które odstraszają owady fitofagiczne
-    substancje wydzielane przez drapieżcę i wabiące ofiary
-    jady wydzielane przez drapieżcę
-    substancje emitowane przez owadożerne rośliny i wabiące owady – ofiary
    w ochronie roślin szczególne znaczenie mogą mieć te substancje roślinne, które uniemożliwiają żerowanie lub rozwój owada na roślinie
    związki te stanowią częstą przyczynę odporności gatunkowej i odmianowej roślin na szkodniki

Hormony:
    są to endogenne substancje pokarmowe produkowane przez gruczoły wydzielania wewnętrznego
    wpływają na rozwój i czynności życiowe organizmu
    w ochronie roślin mają zastosowanie:
-    hormon juwenilny
-    hormon linienia

Hormon juwenilny:
    produkowany jest przez ciało przyległe
    występuje tylko w stadiach młodocianych, w niewielkich ilościach w stadium diapauzy
    hamuje rozwój owada dorosłego
    ich chemiczne analogi wykorzystywane są celem zakłócenia rozwoju owadów:
-    przedłuża się rozwój larwy (zwiększenie liczby pokoleń)
-    larwa nie przepoczwarcza się
-    zakłócenie procesu diapauzy
    hormony juwenilne znalazły zastosowanie do zwalczania komarów, mrówek faraona, much
    są bezpieczne dla innych organizmów
    ograniczają rozród owadów (wpływają na dynamikę liczebności ich populacji)
    działają powoli, zapobiegawczo (zapobiegają gradacjom)
    działają selektywnie

Owady synantropijne – związane z siedzibą ludzką.

Hormon linienia:
    jest produkowany przez gruczoły przedtułowowe
    decyduje o przebiegu procesu zrzucania starego i tworzeniu nowego oskórka:
-    katalizuje reakcje powodujące twardnienie oskórka
    uzyskano syntetyczne inhibitory syntezy chityny:
-    preparaty Dimilin, Rimon, Nomolt
    preparaty te działają tylko na stadia larwalne owadów roślinożernych (fitofagów)
    inhibitory syntezy chityny zjedzone wraz z pokarmem uniemożliwiają wytworzenie nowego oskórka podczas wylinki i powodują śmierć larwy
    oceniane są jako insektycydy względnie bezpieczne dla środowiska

Offline

 

Stopka forum

RSS
Powered by PunBB
© Copyright 2002–2008 PunBB
Polityka cookies - Wersja Lo-Fi


Darmowe Forum | Ciekawe Fora | Darmowe Fora
www.bollywood.pun.pl www.pedagogikawskiz.pun.pl www.gamecorner.pun.pl www.dajkamienia.pun.pl www.bzclan.pun.pl